თუ საკუთარი თავი გიყვარს, ზრუნავ მასზე

ერთ ოთახში რომ მოგვეთავსებინა ათი შემთხვევით არჩეული ადამიანი, როგორი იქნებოდა  ალბათობა იმისა, რომ ზოგიერთ მათგანს განუცდია, ახლა აქვს, ან მომავალში შეექმნება ნებისმიერი სახის ფსიქიკური დისკომფორტი?

ალბათობა იმისა, რომ ოთახში ათი ადამიანიდან ზოგიერთს განუცდია, ან ახლა აქვს, ან მომავალში შეექმნება რაიმე სახის ფსიქიკური დისკომფორტი საკმაოდ მაღალია.  

ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის (“WHO” “ჯანმო”) შეფასებით, ოთხიდან ერთ ადამიანს (25%) ცხოვრებაში ერთხელ მაინც ექმნება ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემა . 

ეს ნიშნავს, რომ ათი ადამიანიდან, მაღალი შესაძლებლობით, მინიმუმ ორი ან სამი უკვე აღმოჩენილა, ან მომავალში აღმოჩნდება ფსიქიკური პრობლემების წინაშე. 

გარდა ამისა, ბევრი ფსიქიკური პრობლემის მრავალფეროვანი და ხშირად ნაკლებად მნიშვნელოვნად შერაცხული  ბუნების გათვალისწინებით (როგორიცაა შფოთვა, დეპრესია, ძილის დარღვევა, ქრონიკული სტრესი და ა.შ.), შესაძლებელია ეს რიცხვი კიდევ უფრო მაღალი იყოს და ათიდან ოთხ ან ხუთ ადამიანს უახლოვდებოდეს.

ასე რომ, ათკაციან ჯგუფში, მაღალი ალბათობით, რამდენიმეს აქვს ან ჰქონია ფსიქიკური დისტრესი.

რატომ ინარჩუნებს მოსახლეობის მნიშვნელოვანი ნაწილი, ფსიქიკური პრობლემების ასე ფართოდ და ღრმად გავრცელებული შემთხვევების წინაშე,   სტიგმას, პათოლოგიურ მდგომარეობაში მყოფთა მიმართ,  ისევე როგორც მკურნალობისადმი უარყოფით დამოკიდებულებას?

ფსიქიკური აშლილობის მქონე ადამიანების მიმართ სტიგმა და მათდამი უარყოფითი დამოკიდებულება, მიუხედავად მსგავსი მდგომარეობების გავრცელების სიხშირისა, შეიძლება მივაკუთვნოთ რამდენიმე ისტორიულ, კულტურულ და ფსიქოლოგიურ ფაქტორს:

ცოდნის არ ქონა და მითები: ბევრ ადამიანს არ აქვს ფსიქიკური დაავადებების ადეკვატური გაგება. უცოდინრობამ შეიძლება გამოიწვიოს მცდარი წარმოდგენები, მაგალითად,  როგორიცაა მოსაზრება, რომ ფსიქიკური პრობლემა არის პიროვნული სისუსტის, ნებისყოფის ნაკლებობის ნიშანი, ან რაიმე სახით იმ ადამიანის  „ბრალი“ , ვინც ამ პრობლემით იტანჯება.

უცნობის შიში: ფსიქიკური დაავადებები ხშირად უხილავია და ყოველთვის არ არის გასაგები მათთვის, ვისაც პირდაპირი გამოცდილება არ აქვს. ეს გაუგებრობა იწვევს შიშს, რაც თავის მხრივ ასაზრდოვებს სტიგმას. შიში იმისა, რომ ფსიქიკური აშლილობა შეიძლება კონტროლიდან გამოვიდეს, ხელს უწყობს იმას , რომ ის ვინც ამ პრობლემით იტანჯება „განსხვავებულად“ ან საშიშად ჩაითვალოს.

სირცხვილის კულტურა: ბევრ კულტურაში არსებობს ზეწოლა, სოციალურ ნორმებთან შესაბამისობაში ყოფნასა და მოწყვლადობის ნიშნების არგამოვლენასთან დაკავშირებით. ფსიქიკური პრობლემის აღიარება შეიძლება განიხილებოდეს როგორც პიროვნული ან ოჯახური წარუმატებლობა, რაც ინდივიდებს აიძულებს, დამალონ თავიანთი მდგომარეობა და მოერიდონ დახმარების თხოვნას.

მედიების მიერ დამახინჯებული წარმოდგენები: მედია ხშირად ასახავს ფსიქიკური აშლილობის მქონე პირებს ნეგატიურად ან სენსაციურად, აკავშირებს მათ ძალადობრივ ან არაპროგნოზირებად ქცევასთან. ეს დამახინჯებული წარმოდგენები აძლიერებს სტიგმას და ქმნის არაზუსტ აღქმას ფსიქიკური პრობლემებით დაავადებულთა მიმართ.

ისტორიული პრეცედენტები: ისტორიულად, ფსიქიკური დაავადებების მქონე პირები იყვნენ მარგინალიზებულნი, ინსტიტუციონალიზებულნი ან მათ არაადამიანური მეთოდებით მკურნალობდნენ. ამ მიდგომებმა დატოვა სტიგმის მემკვიდრეობა, რომელიც დღესაც არსებობს, ეს კი გავლენას ახდენს სოციალურ აღქმებსა და საჯარო პოლიტიკაზე.

რესურსებსა და ინფორმაციაზე ხელმისაწვდომობის ნაკლებობა: ზოგიერთ სფეროში ან სოციალურ ჯგუფში, ფსიქიკური ჯანმრთელობისა და მკურნალობის რესურსების შესახებ ზუსტი ინფორმაციის ხელმისაწვდომობა შეზღუდულია. ცოდნისა და მხარდაჭერის ნაკლებობა მუდმივს ხდის სტიგმატიზაციას და რთულს ხდის ინდივიდებისთვის დახმარების საჭიროების აღიარებასა და მკურნალობის ძიებას.

თვით-სტიგმა: ფსიქიკური აშლილობებით დაავადებული პირები შეიძლება ინტერნალიზდნენ საზოგადოებრივ სტიგმაში, თავი არაადეკვატურებად იგრძნონ ან საკუთარი მდგომარეობის გამო სირცხვილის გრძნობა დაეუფლოთ. ამ თვით-სტიგმამ შეიძლება მათ დახმარების ძიებაზე უარი ათქმევინოს, რაც კიდევ უფრო გააუარესებს მათ მდგომარეობას.

კულტურული ფასეულობები: ბევრ კულტურაში ჯერ კიდევ არსებობს მოსაზრება, რომ ემოციებისა და ფსიქოლოგიურ პრობლემების მართვა პირად სივრცეში უნდა ხდებოდეს და რომ პროფესიული დახმარების ძებნა სისუსტის ნიშანია. ამ ღირებულებებმა შეიძლება ხელი შეუშალოს ინდივიდების სურვილს, ღიად განიხილონ თავიანთი პრობლემები და მოიძიონ მკურნალობის გზები.

 

ამ ფაქტორების ერთობლიობა ქმნის ციკლს, რომელიც ძნელად ირღვევა და რომელშიც სტიგმა და მკურნალობის უარყოფა ერთმანეთს კვებავენ. თუმცა, ინფორმაციის გავრცელებას, მგრძნობელობის ამაღლებას და მედიის მიერ ფაქტების უფრო ზუსტად წარმოჩენას შეუძლიათ ხელი შეუწყონ ამ ცრურწმენების შემცირებას და ფსიქიკური დაავადებების უფრო მეტად მიღებასა და გაგებას.

 

ამრიგად, ის ვინც ცდილობს “თვითონ გააკეთოს” საკუთარი თავის მკურნალობასთან დაკავშირებული მოქმედებები, უმეტეს შემთხვევაში, ცხადია, რომ ცუდად იქცევა?

ფსიქიკურ პრობლემებთან გამკლავებისას “თვითონ გაკეთების“ მცდელობა შეიძლება პრობლემური აღმოჩნდეს და, უმეტეს შემთხვევაში, შეიძლება გამოიწვიოს უარყოფითი ან არადამაკმაყოფილებელი შედეგები სხვადასხვა მიზეზთა გამო:

ცოდნისა და კომპეტენციის ნაკლებობა: ფსიქიკური პრობლემის მოგვარება მოითხოვს ფსიქოლოგიური დინამიკისა და ფსიქიკური პროცესების ღრმა გააზრებას. სპეციფიური პროფესიული მომზადების  გარეშე, რთულია პრობლემის სწორად იდენტიფიცირება და სწორი სტრატეგიის არჩევა მის მოსაგვარებლად. ინდივიდებმა შეიძლება ვერ შეაფასონ თავიანთი მდგომარეობის სიმძიმე ან გამოიყენონ არაეფექტური ან თუნდაც მავნე მეთოდები.

არასწორი თვითდიაგნოსტიკა: თვითდიაგნოსტიკის მცდელობამ შეიძლება გამოიწვიოს მნიშვნელოვანი შეცდომები. ადამიანებმა შეიძლება არასწორი ინტერპრეტაცია გაუკეთონ კომპლექსურ სიმპტომებს, უგულებელყონ მნიშვნელოვანი ნიშნები ან  თავიანთი ცუდად ყოფნის მიზეზი არასწორ ფაქტორებს მიაწერონ. ამან შეიძლება შეაფერხოს შესაბამისი მკურნალობა.

იზოლაციის რისკი: ფსიქიკურ პრობლემასთან გამკლავების დამოუკიდებელმა მცდელობამ შეიძლება გამოიწვიოს სოციალური იზოლაცია, რადგან ინდივიდებმა შეიძლება თავი აარიდონ თავიანთი პრობლემების მეგობრებთან, ოჯახთან ან პროფესიონალებთან გაზიარებას განსჯის შიშით. ამ იზოლაციამ შეიძლება გააუარესოს მდგომარეობა, შეამციროს მხარდაჭერის მიღებისა და გაგების შესაძლებლობები.

აშლილობის მდგრადობა ან გაუარესება: შესაბამისი მკურნალობის გარეშე, ფსიქიკური აშლილობის სიმპტომები შეიძლება გაგრძელდეს ან გაუარესდეს დროთა განმავლობაში. მაგალითად, არანამკურნალევი დეპრესია შეიძლება გადაიზარდოს ქრონიკულ მდგომარეობაში, ხოლო შფოთვითი აშლილობები შეიძლება გაიზარდოს ინტენსივობითა და სიხშირით, რაც კიდევ უფრო არღვევს ცხოვრების ხარისხს.

ეფექტური სტრატეგიების ნაკლებობა: ფსიქიკური ჯანმრთელობის სფეროს პროფესიონალებს წვდომა აქვთ მეცნიერულ მტკიცებულებებზე დაფუძნებულ მკურნალობაზე, როგორიცაა ფსიქოთერაპია, ფარმაკოთერაპია და სტრესის მართვის ტექნიკა. მათ, ვინც ცდილობს „ თვითონ გააკეთოს“, შესაძლოა არ ჰქონდეთ წვდომა ამ ინსტრუმენტებზე ან არ იცოდნენ ამ უკანასკნელთა სწორად გამოყენება, რითიც იზღუდება მათი ძალისხმევის ეფექტურობა.

ნივთიერებების ბოროტად გამოყენების რისკი: ზოგიერთი ადამიანი ცდილობს საკუთარი ფსიქიკური პრობლემები მართოს ალკოჰოლის, ნარკოტიკების ან სხვა ნივთიერებების გამოყენებით სიმპტომების დროებით შემსუბუქების მიზნით. ამან შეიძლება გამოიწვიოს დამოკიდებულებები და შემდგომი გართულებები, რაც აუარესებს თავდაპირველ მდგომარეობას.

ამასთანავე, მნიშვნელოვანია იმის აღიარება, რომ არის შემთხვევები, როდესაც ინდივიდებს შეუძლიათ ისარგებლონ კარგად ინფორმირებული თვითმოვლის სტრატეგიებით, რომლებიც მხარდაჭერილია ადეკვატური რესურსებით. მაგალითად, რელაქსაციის ტექნიკა, “mindfulness”, რეგულარული ვარჯიში, დაბალანსებული დიეტა და ადეკვატური ძილი შეიძლება იყოს თვითმოვლის მიდგომის ნაწილი, რომელიც ავსებს პროფესიულ მკურნალობას.

თუმცა, ფსიქიკური აშლილობის მქონე ადამიანების უმრავლესობისთვის, პროფესიონალური დახმარების ძებნა გადამწყვეტია. ფსიქოთერაპევტს ან ფსიქიატრს შეუძლია ზუსტი დიაგნოზის დასმა, პერსონალიზებული მკურნალობის გეგმების შემუშავება და მუდმივი მხარდაჭერა, რაც მნიშვნელოვნად გაზრდის მდგომარეობის გაუმჯობესებისა და ეფექტური მართვის შანსებს.

უფრო დეტალურად, როგორია ემოციური და ფინანსური, ინდივიდუალური, ურთიერთობრივი, ოჯახური და სოციალური  საფასური, ადეკვატურ ფსიქოლოგიურ დახმარებაზე უარის თქმის შემთხვევაში, და როგორ შეიძლება პრობლემის დაუყოვნებლივ მოგვარება?

ადეკვატურ ფსიქოლოგიურ მკურნალობაზე უარის თქმა იწვევს ღრმა და ხშირად გამანადგურებელი დანაკარგების სერიას, რომელიც გამოიხატება მრავალნაირ - ემოციურ, ფინანსურ, ინდივიდუალურ, ურთიერთობრივ, ოჯახურ და სოციალურ დონეზე. 

 

აი,  ამ დანაკარგების დეტალური ანალიზი და რამდენიმე სტრატეგია პრობლემის დაუყოვნებლივ გადასაჭრელად:

 

ემოციური საზღაური 

სიმპტომების გაუარესება: მკურნალობის არარსებობამ შეიძლება გამოიწვიოს ფსიქიკური აშლილობის სიმპტომების გაძლიერება და გახშირება, როგორიცაა შფოთვა, დეპრესია ან სტრესი. ამ გაუარესებამ შეიძლება ზიანი მიაყენოს ცხოვრების ხარისხს და ყოველდღიური საქმიანობით დაკავების უნარს.

თვითშეფასების დაკარგვა: არანამკურნალევმა ფსიქიკურმა პრობლემებმა შეიძლება დაარღვიოს თვითშეფასება, გამოიწვიოს არაადეკვატურობის, დანაშაულის გრძნობა და სასოწარკვეთა. ინდივიდებმა შეიძლება თავი იგრძნონ, როგორც საკუთარი მდგომარეობის ხაფანგში გამომწყვდეულებმა და ვერ შეძლონ მისი გაუმჯობესება ან შეცვლა.

ემოციური კრიზისი: პროფესიონალური მხარდაჭერის არარსებობამ შეიძლება გაზარდოს ემოციური კრიზისების ალბათობა, როგორიცაა პანიკური შეტევები, მძიმე დეპრესიული ეპიზოდები ან თვითდაზიანებელი ქცევები.

 

ფინანსური საზღაური 

პროდუქტიულობის დაკარგვა: არანამკურნალევი ფსიქიკური აშლილობის მქონე პირები ხშირად განიცდიან შრომისუნარიანობის შემცირებას, რამაც შეიძლება გამოიწვიოს სამსახურის ხშირი გაცდენა, შესრულებული სამუშაოს ხარისხის დაქვეითება და, უკიდურეს შემთხვევაში, სამსახურის დაკარგვა.

დამატებითი სამედიცინო ხარჯები: არანამკურნალევმა ფსიქიკურმა აშლილობამ შეიძლება გამოიწვიოს ფიზიკური ჯანმრთელობის პრობლემები, როგორიცაა გულის დაავადება, ძილის დარღვევა ან კუჭ-ნაწლავის პრობლემები, რაც გაზრდის ჯანდაცვის მთლიან ხარჯებს.

გაზრდილი მომავალი მკურნალობის ხარჯები: მკურნალობის დაგვიანებამ შეიძლება გამოიწვიოს მდგომარეობის გაუარესება, რაც მომავალში მოითხოვს უფრო ინტენსიურ და ძვირადღირებულ ინტერვენციებს, როგორიცაა ჰოსპიტალიზაცია ან ხანგრძლივი ფარმაკოლოგიური თერაპია.

ინდივიდუალური საზღაური

ცხოვრების ხარისხის საფრთხის ქვეშ დაყენება: ფსიქიკურმა პრობლემებმა შეიძლება შეამციროს ურთიერთობებით, სამუშაოთი და ყოველდღიური საქმიანობით სიამოვნების მიღების უნარი, რაც იწვევს ნაკლებად დამაკმაყოფილებელ და ნაკლებად სრულფასოვან ცხოვრებას.

თვითდესტრუქციული ქცევის რისკი: ადეკვატური მხარდაჭერის გარეშე, ინდივიდებმა შეიძლება მიმართონ თვითდესტრუქციულ ქცევებს, როგორიცაა ნივთიერების ბოროტად გამოყენება, თვითდაზიანება ან თვითმკვლელობის მცდელობაც კი.

დანაკარგი ოჯახურ და სხვა სახის ურთიერთობებში

ურთიერთობების გაუარესება: არანამკურნალევმა ფსიქიკურმა აშლილობამ შეიძლება გამოიწვიოს კონფლიქტები, გაუგებრობები და ემოციური დისტანცია პირად და ოჯახურ ურთიერთობებში. ამან შეიძლება ღრმად დააზიანოს ოჯახური და სოციალური სტრუქტურა.

ტვირთად დაწოლა ოჯახის წევრებზე: მკურნალობის არარსებობამ შეიძლება გადაჭარბებული ზეწოლა მოახდინოს ოჯახის წევრებზე, რომლებიც თავს ვალდებულად იგრძნობენ, რათა უზრუნველყონ ემოციური და პრაქტიკული მხარდაჭერა საჭირო რესურსებისა და უნარების ქონის გარეშე, რაც გამოიწვევს გადაღლას და სტრესს.

სოციალური საზღაური

სოციალური იზოლაცია: სტიგმის შიშმა და მკურნალობის დანაკლისმა შეიძლება ინდივიდები სოციალურ იზოლაციამდე მიიყვანონ, ამგვარად დააკარგინონ მათ საზოგადოების მხარდაჭერა და შეამცირონ მათთვის ინტერაქციისა და პიროვნული ზრდის შესაძლებლობები.

ზემოქმედება სამუშაოსა და საზოგადოებაზე: არანამკურნალევი ფსიქიკური აშლილობის გამო სამსახურში ან საზოგადოებრივ ცხოვრებაში აქტიური მონაწილეობის არმიღებამ შეიძლება უარყოფითად იმოქმედოს ეკონომიკასა და კოლექტიურ კეთილდღეობაზე.

 

როგორ მოვაგვაროთ პრობლემა დაუყოვნებლივ 

 

სასწრაფო დახმარების მოძიება: პირველი ნაბიჯი არის დახმარების საჭიროების აღიარება და მიმართვა ფსიქიკური ჯანმრთელობის სფეროს პროფესიონალისადმი, როგორიცაა ფსიქოლოგი ან ფსიქიატრი. ასევე, მხარდაჭერის ცხელ ხაზებს შეუძლიათ დაუყოვნებელი დახმარების გაწევა.

ღიაობა და გაზიარება: ოჯახის  წევრებთან და სანდო მეგობრებთან ღიად საუბარს შეუძლია შეამსუბუქოს იზოლაციის შეგრძნება და უზრუნველყოს ემოციური მხარდაჭერის პირველი დონე.

ინფორმირებულობა და მგრძნობელობის ამაღლება: ცოდნის მიღება ხელმისაწვდომი რესურსების შესახებ, როგორიცაა ფსიქიატრიული დახმარების მიღების ცენტრები და ხელმისაწვდომი ფსიქოთერაპევტები, დაგეხმარებათ მკურნალობის შესახებ ინფორმირებული გადაწყვეტილებების მიღებაში.

შინაგანი სტიგმის შემცირება: საკუთარი თავის მიმართ თანაგრძნობაზე  და საკუთარი მდგომარეობის მიღებაზე მუშაობამ შეიძლება შეამციროს თვით-სტიგმა, რაც გააადვილებს დახმარების ძიებასა და მიღებას.

 

კონსულტაციაზე ჩასაწერად მიმართეთ კლინიკურ ფსიქოლოგ-ფსიქოთერაპევტ - თამარ(თათა) კალანდაძეს